Zachowek, to uprawnienie spadkobierców dziedziczących na podstawie ustawy do uzyskania określonego udziału w spadku, w przypadku, w którym spadkodawca nie uwzględnił tych spadkobierców w testamencie. 

Zachowek co do zasady przysługuje w wysokości połowy wartości udziału w spadku, który uprawniony do zachowku by otrzymał, gdyby dziedziczył po spadkodawcy ustawowo. Wartość ta, w przypadku osób małoletnich lub niezdolnych do pracy jest większa i wynosi dwie trzecie tego udziału. 

Roszczenie o zachowek kierowane jest do spadkobierców testamentowych. 

Zachowek oblicza się w oparciu o wartość pozostawionego przez spadkodawcę spadku [tzw. substrat zachowku]. 

Jeżeli w spadek wchodzi nieruchomość…

W sytuacji, w której w skład masy spadkowej wchodzi nieruchomość – jej wartość co do zasady wlicza się do podstawy wyliczenia zachowku – substratu zachowku. Następnie na podstawie tej wartości wylicza się zachowek należny spadkobiercom ustawowym.

Nieruchomość, jako, że najczęściej bywa najbardziej wartościowym składnikiem majątkowym w spadku, znacznie zwiększa podstawę wyliczenia zachowku, a w konsekwencji wysokość koniecznego do zapłaty zachowku przez spadkobiercę testamentowego. 

Jak uniknąć zachowku lub go obniżyć gdy w spadek wchodzi nieruchomość?

Możliwym jest zapobiegnięcie powyższej sytuacji i wyłączenie nieruchomości z podstawy ustalania zachowku, tym samym powodując, znaczne zmniejszenie, kwoty zachowku, którą spadkobierca testamentowy będzie zobowiązany zapłacić uprawnionym do zachowku.

W tym celu koniecznym  jest działanie podjęte jeszcze za życia spadkodawcy i zawarcie umowy dożywocia pomiędzy spadkobiercą a spadkodawcą testamentowym. 

Umowa dożywocia charakteryzuje się tym, że właściciel nieruchomości przenosi ją na nabywcę w zamian za zapewnienie temu właścicielowi dożywotniego utrzymania, a polegającego w szczególności na przyjęciu właściciela jako domownika, dostarczanie mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnieniu mu odpowiedniej pomocy i wsparcia oraz opieki w chorobie, a także sprawienia mu własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym. 

Spadkodawca jak i spadkobiercy testamentowi mogą odmiennie uregulować wzajemne prawa i obowiązki, np.  ustawiając na rzecz spadkodawcy  użytkowanie określonych pomieszczeń w nieruchomości, której umowa dożywocia dotyczy. 

Zawarcie umowy dożywocia pomiędzy spadkodawcą a spadkodawcami, powoduje, że wartość nieruchomości nie będzie wliczana do podstawy wyliczenia zachowku. 

W konsekwencji znacznemu obniżeniu ulegać będzie wysokość należnego do zapłaty zachowku, przez spadkobierców testamentowych, spadkobiercom ustawowym nie uwzględnionym w testamencie i uprawnionym do zachowku.

***